ได้เห็นคำถามนี้จากที่ไหนสักแห่ง ก็นึกๆอยากจะตอบเขาอยู่เหมือนกัน แต่ในสถานที่แห่งนั้นมีสุดยอดฝีมือมากอยู่แล้ว หากไปตอบ แทนที่จะได้ตอบ กลับอาจต้องมานั่ง defense ความเห็นของตัวเองเข้าอีก ก็เลยเว้นไว้ไม่ตอบ รอจนกระทั่งเปิด CoffeeBreak ที่นี่แล้ว แล้วค่อยตอบก็แล้วกัน แต่ก็ยังไม่มีเวลาจะตอบสักทีเหมือนกันครับ

ลุงถนอมเคยอ่านพบในประวัติของพระบางรูป ซึ่งครูบาอาจารย์ท่านเล่าให้ฟัง (เรื่องนี้ ไม่ได้ฟังจากหลวงพ่อปราโมทย์นะครับ และท่านก็ไม่ได้บอกว่าเป็นใคร หมายถึงพระภิกษุรูปไหน) ท่านบอกว่า พระภิกษุรูปนั้นฝึกกสิณไฟ ต่อมาเกิดนิมิตขึ้น ไฟนั้นลุึกท่วมร่างกายจนมอดไหม้เป็นจุณ ไม่เหลืออะไรเลย แล้วก็ไม่รู้จะทำยังไงต่อไป

กับที่ลุงถนอมเคยได้ยินหลวงพ่อปราโมทย์ท่านตรวจการบ้าน มีบางคนที่ถนัดจะทำสมาธิขึ้นมาก่อน แล้วไปเกิดนิมิตเห็นร่างกายที่เน่าเปื่อยผุพัง ท่านก็สอนให้ดูจนนิมิตร่างกายนั้นสลายไปหมด ก็ให้ดูจิตผู้รู้ต่อไป

ตามความเข้าใจของลุงถนอม กับวิธีการอย่างนี้ ก็คือ ในขณะที่มีนิมิตเป็นไฟ อย่างกสิณไฟ หรือมีนิมิตเป็นร่างกาย อย่างท่านที่ทำสมาธิขึ้นมาแล้วเห็นร่างกายเน่าเปื่อยผุพัง ตรงนั้น ไม่ได้เห็นตามความเป็นจริง แต่เห็นในสิ่งที่จิตสร้างขึ้น คล้ายๆกับคนที่คิดฟุ้งซ่าน คิดแล้วอินในเรื่องที่คิด จะมีตัวเองอยู่ในโลกแห่งความคิด หรือจินตนาการนั้น ภาวะอย่างนี้ยังไม่ใช่วิปัสสนา และใช้เจริญวิปัสสนาไม่ได้

แต่ตรงที่ร่างกายถูกไหม้เป็นจุณไปแล้ว หรือที่ร่างกายเน่าเปื่อยผุพังไปแล้ว ไม่เหลืออะไรเลย และจิตนั้นรู้ อยู่ตรงที่รู้ ตรงนี้ต่างหากที่จะเป็นจุดเริ่มของการเจริญวิปัสสนา แต่เป็นการเจริญวิปัสสนาโดยอาศัยสมาธินำ และวิปัสสนาจะเกิดขึ้นเมื่อได้เห็นจิตใจมีการเปลี่ยนแปลงไปได้เอง เช่น จิตเข้าในสมาธิที่ลึกขึ้น หรือ จิตถอยออกมาจากสมาธิที่เคยตั้งอยู่ การสังเกตเห็นตรงนี้ เรียกว่าเจริญวิปัสสนาไปพร้อมกับสมถะ หรือบางท่านอาจต้องอาศัยการสังเกตจิตใจเมื่อถอยออกมาจากสมาธิแล้ว มาอยู่ในจิตธรรมดาๆในชีวิตประจำวันนี่แหละ ตอนที่จิตเริ่มถอยออกจากสมาธิ จิตจะแสดงความเปลี่ยนแปลงที่บังคับไม่ได้ให้ดู หากในตอนนั้นเฉลียวใจขึ้นมา ว่าจิตเขามีการเปลี่ยนแปลงไม่คงที่แท้จริง หรือเห็นว่าจิตเขาเปลี่ยนแปลงเขาเอง ห้ามไม่ได้ บังคับไม่ได้ สั่งไม่ได้ ตรงนี้เป็นจุดหรือช่วงเวลาที่สำคัญ ที่จะได้เจริญวิปัสสนา

วิธีการนี้ กับคนธรรมดาๆ ที่ไม่สามารถเข้าสมาธิได้ลึกๆ ก็ยังสามารถทำกันได้เหมือนกันครับ หลวงพ่อปราโมทย์ท่านสอนเอาไว้ ให้สังเกตจิตในขณะที่ตื่นนอน ก็จะได้เห็นการเคลื่อนไหวเปลี่ยนแปลง การบังคับไม่ได้ ของจิตเช่นเดียวกันครับ

ทีนี้ หากท่านที่เคยฝึกกสิณจนเคยชิน แต่จิตไม่สามารถรวมและเกิดนิมิตดังเช่นที่ว่า จะทำอย่างไร อันนี้ลุงถนอมมีเคล็ดลับครับ ความจริงเป็นปัญหาของลุงถนอมเองแหละครับ เพราะก่อนหน้าที่ลุงถนอมจะได้พบกับครูสันตินันท์ นอกจากการฝึกอานาปานสติ กับบริกรรมพุทโธแล้ว กสิณก็เคยฝึกครับ

สมัยเด็กๆชอบมองเปลวเทียน มองแล้วมีความสุข ที่เขาสอนว่า ลืมตาก็เห็น หลับตาก็เห็น ก็ฝึกแป๊บเดียวก็ได้อย่างนั้น แต่ไม่ชอบ รู้สึกเหมือนทำอะไรผิดไปบางอย่าง สมัยที่บวชพระ ก็ไปเล่นอาโลกกสิณ (เพราะกุฏิเป็นไม้ เลยมีช่องว่างที่มีแสงลอดเข้า) เ่ล่นเอาความสุขนั่นแหละครับ ไม่ใช่อะไร ไม่ได้เจตนา แต่พอมองลงไปแล้วมีความสุข หลับตาก็เห็น ลืมตาแล้วนึกก็เห็น แต่ก็ไม่ถึงกับบังคับนิมิตได้คล่องนัก ต่อมาตอนหลังหันมาเปลี่ยนไปฝึกกสินสีดำ (นิลกสิณ) เพราะมันพกได้ง่าย

ก็เพ่งกสินดำจนกระทั่งเห็นแสงสว่างเป็นประกายพรึกแผ่ออกจากจุดตรงกลางกลมวงกลมสีดำ กลบมือที่ถือหายไปเลย แล้วบางทีเวลาไปไหนต่อไหน นึกอยากรู้อะไร ก็ระลึกนิมิตวงกลมสีขาวใสเหมือนพระจันทร์เต็มดวงที่สว่างกว่าพระอาทิตย์นั้นขึ้นมา หน่วงขึ้นมาแล้วเ่พ่งลงไปตรงกลาง ก็สามารถไปเห็นอะไรได้ เหมือนกับเราส่องกล้องทางไกล อย่างไรก็อย่างนั้น

แต่ตอนนี้เลิกหมดแล้วนะครับ เพราะความรู้สึกว่ายังไม่ใช่ มันทำให้ไม่มีความรู้สึกว่าอยากฝึกต่อ พอเลิกฝึก ก็ทำอะไรไม่ได้อีกแล้ว คือรู้สึกว่าไม่ใช่ทาง

สิ่งที่ตามมาก็คือ เมื่อมาพบกับครูสันตินันท์ ลุงถนอมมีปัญหาเรื่องการเพ่งติดมาด้วย ตอนที่ฝึกครั้งแรกกับครูสันตินันท์ เพ่งจนเหนื่อย จนหมดแรง (เลยแค่รู้เฉยๆ) ครูสันตินันท์บอกว่า ให้กลับได้ แต่ลุงถนอมรู้ว่า ไปไม่รอดแน่ เพราะนี่คือเพ่งมาเป็นชั่วโมงๆจนหมดแรงแล้ว การรู้เฉยๆแบบนี้ ทำไม่ได้ (แต่จำสภาวะนั้นไว้ เอาไว้วัดตัวเอง ดีตรงที่ใช้วัดตัวเอง เสียตรงที่ไปติดการสร้างสภาวะอย่างนั้นขึ้นมา ซึ่งมันทำไม่ได้ แต่นิสัยการสร้างสภาวะขึ้นมานั้น ติดมาจากการใช้กสิณ - ไม่ใช่การฝึกกสิณนะครับ)

และด้วยความเป็นคนที่มีจิตดื้อมาก ช่วงนั้นครูสันตินันท์สอนอะไรไม่ได้ สอนอะไรจิตจะบื้อ ดื้อเงียบอยู่ภายใน (สั่งให้เลิกดื้อก็ไม่ได้อีก อะไรก็ไม่รู้) ได้แต่ทนทุกข์ทรมานกับการเพ่ง กับการพยายามสร้างสภาวะ (แม้แต่การพยายามสร้างสติ ก็ยังมีเลยครับ) จนมีวันหนึ่ง ไปสังเกตเห็นว่า เราสามารถสังเกตการไปรู้รูปได้ (ตอนนั้นไม่ได้คิดอะไรเลยครับ แค่สังเกตเห็น)

คือ สังเกตเห็นได้ว่า เวลากำลังมองดูอะไรอยู่ ก็สังเกตเห็นทัน ว่ากำลังมองสิ่งนั้นอยู่ เห็นได้ง่าย ไม่เหมือนกับการย้อนมาดูจิต (ตามที่เข้าใจเองแบบโง่ๆ) ที่ทำให้อึดอัด เคร่งเครียด เพราะเหมือนเอาค้อนมาทุบหน้าอก (พุ่งเขามาดูด้วยการเพ่งน่ะครับ) ตอนนั้นขับรถอยู่นะครับ บนทางด่วน

สิ่งที่สังเกตเห็นอีกก็คือ เมื่อคอยสังเกตเห็นตารู้รูปไปได้สักพัก เวลาที่จิตไปรู้การเคลื่อนไหวของร่างกาย ก็สามารถรู้ได้ทันเหมือนกัน คือ ทันสังเกตเห็นว่าจิตไปรู้การเคลื่อนไหวของร่างกาย โดยเฉพาะเวลาขับรถ ซึ่งจิตต้อง Alert อยู่ตลอดเวลา ไม่สามารถเพ่งที่ไหนได้ จิตทำงานเคลื่อนไหวคล่องแคล่วว่องไว วิ่งไปรู้โน่นรู้นี่รอบตัวไปหมด ไม่เฉพาะรอบๆร่างกาย แต่รอบๆรถด้วย ทำให้จิตที่เคยถูกบังคับให้นิ่ง มีอิสระเคลื่อนไหวเปลี่ยนแปลงให้สังเกตเห็นได้ง่าย

พอมาทำความเข้าใจกับตัวเอง ว่าทำไมกรรมฐานของเรา ไหงเป็น "ตารู้รูป" หรือ "สังเกตเห็นว่าไปมองอะไรอยู่" สังเกตไปนานๆเ้ข้า ก็ทำให้พอรู้ว่า เป็นเพราะในอดีตเราฝึกกสิณมานั่นเอง และคงไม่ใช่แค่ในชาตินี้หรอก เพราะตอนเด็กชอบมองเปลวเทียน มีความสุข สบาย ลืมโลก คงไม่ใช่สิ่งที่เพิ่งเกิด แต่น่าจะติดตัวมาแต่อดีตที่ไกลกว่านั้น

ก็สรุปได้ว่า ท่านที่เคยฝึกกสิณมา หากต้องการเจริญสติในชีวิตประจำวันโดยอาศัยการดูจิตแล้วล่ะก็ ลองสังเกตตัวเองในแง่ที่ว่า "กำลังมอง" นะครับ

ลุงถนอมไปถวายอาหารพระก่อนล่ะครับ...

เมื่อจะเริ่มหัดทำอะไรสักอย่างหนึ่ง เราก็คงต้องเริ่มจากสิ่งที่ง่ายๆ หรือที่เรียกว่า Basic กันก่อนครับ การเริ่มหัดภาวนาก็เช่นกันครับ เราต้องเริ่มจากสิ่งที่เป็นพื้นฐานเหมือนกัน

สิ่งที่เป็นพื้นฐาน ต้องเป็นสิ่งที่ทำได้ไม่ยาก (หากทำยากคงไม่เรียกว่าเป็นพื้นฐาน หรือเป็นการเริ่มต้นหรอก จริงมั้ยครับ) พื้นฐานสำคัญในการภาวนาก็คือ  การมีสติที่ประกอบไปด้วยความรู้สึกตัว

การมีสติที่ประกอบไปด้วยความรู้สึกตัว หรือที่เรียกว่า "สติ - สัมปชัญญะ" เป็นสิ่งสำคัญที่จะทำให้จิตได้รู้สิ่งต่างๆตามความเป็นจริง จิตไม่ไหลไปกับเรื่องในอดีต ไม่ไหลไปกับเรื่องอนาคต ไม่ไหลไปในเรื่องต่างๆ ทั้งความฟุ้งซ่าน ความลังเลสงสัย ความเนือยๆซึมๆ ความขัดข้องคับแค้นใจ หรือความพอใจของสวยของงามต่างๆ จิตไม่อินไปกับเรื่องต่างๆจนไม่สามารถสังเกตความเป็นจริงได้ (และไปปรุงแต่งสภาวะต่างๆเสียเองอีกด้วย)

การที่จิตไม่ไหลไปกับเรื่องต่างๆ ไม่ได้หมายความว่า เรื่องราวเหล่านั้นไม่มี เรื่องราวเหล่านั้นมี หรือเกิดขึ้น แต่จิตไม่ไหลไป จิตไม่คลุกคลี แต่จิตจะทำหน้าทีตามพื้นฐานเดิมของจิต นั่นคือ "รู้" ซึ่งเป็นธรรมชาติแท้ๆของจิต

การให้จิตได้มีโอกาส "รู้" ตามธรรมชาติเดิมของจิต เป็นเรื่องสำคัญที่ต้องใส่ใจเป็นอันดับแรก ก็เป็นเพราะว่า จิตจะเกิดปัญญาได้นั้น จิตต้องรู้ตามความเป็นจริงเสียก่อน โดยเฉพาะอย่างยิ่ง รู้ตามความเป็นจริงว่าสิ่งทั้งหลายล้วนเป็นไปตามไตรลักษณ์ (หรือหากพูดให้ชัดเจน ก็ต้องพูดว่า เป็นไปตามธรรมนิยาม นั่นคือ สพฺเพ สงฺขารา อนิจฺจา สังขารทั้งหลายไม่เที่ยง (มีการเปลี่ยนแปลง) สพฺเพ สงฺขารา ทุกฺขา สังขารทั้งหลายเป็นทุกข์ (ตั้งอยู่ไม่ได้ ทนอยู่ไม่ได้ ต้องแตกดับทำลายในที่สุด) สพฺเพ ธมฺมา อนตฺตา ธรรมทั้งหลาย - สิ่งทั้งหลาย ไม่ใช่ตัวตน (บังคับให้เป็นไปตามปราถนาไม่ได้) - รู้ ประการใดประการหนึ่งใน 3 ประการนี้ ก็ได้ชื่อว่ารู้ในไตรลักษณ์แล้ว

และเพราะจิตมีธรรมชาติที่ฝึกได้ เราจึงมีโอกาสที่จะฝึกฝนจิตใจ ให้มีความสามารถ รู้ ตามความเป็นจริงได้ครับ

วิธีการฝึกฝนในขั้นต้น เพื่อให้เกิดจิตที่มีสติและประกอบด้วยสัมปชัญญะนั้น องค์พระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงแสดงเอาไว้แล้ว ก็คือ สติปัฏฐาน ๔ ซึ่งได้รวบรวมเอาไว้หลากหลายวิธีในมหาสติปัฏฐานสูตร เราสามารถเลือกใช้ได้ตามความเหมาะสมกับตน

กับคนที่ชอบการคิด และการอ่าน และรวมการให้ความคิดเห็นต่างๆอยู่ตลอดเวลา คนที่ชอบอ่าน ชอบเล่นเว็บบอร์ด (คนที่อยู่ในสังคมเมือง ที่ผ่านระบบการศึกษาตามแบบตะวันตก ล้วนแต่เป็นคนที่ชอบคิด ชอบหาเหตุผล และรวมทั้งการให้ความเห็นต่างๆอยู่ตลอดเวลา หาได้น้อยครับที่จะไม่ใช่เป็นคนแบบนี้ เพราะหากไม่เป็นคนแบบนี้แล้ว โอกาสที่จะเรียนจบการศึกษาคงมีน้อยเหมือนกัน) วิธีการที่จะฝึกขั้นต้น ให้เกิดจิตที่มีสติประกอบด้วยสัมปชัญญะนั้น ก็ทำได้ง่ายๆโดยการสังเกตความรู้สึกต่างๆที่จิต

มีความโกรธ ก็รู้ ว่ากำลังโกรธ การรู้ที่ว่านั้น ไม่ใช่การพูดหรือพากย์เอา แต่เป็นการรู้สึกถึงความรู้สึกโกรธในขณะนั้นๆเลย

จิตคิดเรื่องโน้นเรื่องนี้ คิดโน่นคิดนี้ วุ่นวายมากมาย ก็รู้สึกถึงความฟุ้งซ่านของจิตได้เลย

เวลาเดินไปซื้อของ เจอกระเป๋าที่ชอบใจ ก็รู้สึกถึงความชอบใจที่กำลังเกิดขึ้นนั้นเลย

เป็นเรื่องง่ายๆที่คนที่อยู่ในเมืองสามารถทำได้โดยไม่ต้องแบ่งเวลาในชีวิตแยกไปปฎิบัติธรรมต่างหากแต่ประการใด และในเบื้องต้นที่เริ่มฝึกหัดนั้น ไม่จำเป็นต้องไปสังเกตความรู้สึกอะไรมากมายเลย เอาเพียงอย่างเดียวก่อนก็ใช้ได้แล้วครับ แต่อย่างเดียวที่ว่านั้น เราควรเลือกจากหลักเกณฑ์ง่ายๆ 2 ข้อ นะครับ คือ

1 สิ่งนั้นเกิดขึ้นบ่อยๆ
2 สังเกตได้ง่าย

ลองสังเกตตัวเองเลยนะครับ ว่าอะไรเกิดขึ้นบ่อยๆ ก็เลือกสิ่งนั้นมาเป็นเครื่องมือฝึกหัดเริ่มต้นเลยครับ บางคนเป็นคนหงุดหงิดใจง่าย หงุดหงิดใจแล้วรู้สึกได้ถึงความอึดอัดใจ ก็ใช้ความหงุดหงิดใจ ความอึดอัดใจเป็นเครื่องมือฝึกหัด

บางคนเป็นคนเหม่อลอย พอร่างกายขยับแล้ว รู้สึกได้ถึงความเหม่อลอย ก็อาศัยร่างกายขยับเป็นเครื่องมือเพื่อจะรู้ว่าเมื่อตะกี้นี้เหม่อลอยไปแล้ว เป็นเครื่องมือในการฝึก

บางคนชอบเดินไปซื้อของ เวลาเดินไปซื้อของแล้วมีความสุข พอร่างกายขยับแล้วรู้สึกว่ามีความสุข ก็อาศัยร่างกายขยับ แล้วรู้ว่ากำลังมีความสุข เป็นเครื่องมือในการฝึก

เริ่มต้นแค่ง่ายๆเท่านี้เอง ก็สามารถฝึกฝนตนเองให้มีพื้นฐานในการเจริญสติปัฏฐาน ๔ ได้แล้ว เพียงแต่ต้องทำบ่อยๆ ตามกำลัง ตามโอกาส ที่ตนมี ก็ได้เริ่มต้นการภาวนาแล้วครับ และที่สำคัญก็คือ อย่าไปเร่งตัวเอง หรือไปตั้งใจว่าต้องทำได้ตลอดเวลา ตั้งใจไว้แค่ ทำเท่าที่ทำได้ ทำได้แค่ไหนก็แค่นั้น แต่จะทำบ่อยๆ เท่านั้นเอง 

ยินดีต้อนรับครับพี่มะเมี่ยว

บ้านหลังเล็กๆที่อบอุ่นแห่งนี้ ยินดีต้อนรับเสมอครับ (แต่บ้านหลังเล็กหลังใหม่ เรามีสวนหย่อมไว้พักผ่อนด้วยนะครับ ^__^)

อนุโมทนา สาธุครับ

อธิบายเพิ่มเติมนะครับ ตัวปีติ และอุเบกขา เป็นสภาวะตามธรรมชาติของผู้ที่มีสมาธิเฉยๆ ไม่ได้มีปัญหาอะไรหรอกนะครับ แต่เมื่อใดที่หลงไปว่า เมื่อมีปีติแล้ว หรือมีอุเบกขาแล้ว นั่นคือผลของการเจริญวิปัสสนาจนถึงนิพพาน หรือความหลุดพ้น ตรงนี้ต่างหากล่ะครับที่เป็นวิปัสสนูปกิเลส ทำให้หยุดการภาวนาอยู่แค่นั้น พอใจที่จะเข้าไปถึงตรงนั้น (และรักษาสภาวะอย่างนั้นไว้) ไม่ถึงความพ้นทุกข์แท้จริง เพราะหากตายในปีติหรืออุเบกขา ก็ได้เป็นเทวดาหรือพรหม เมื่อหมดกำลัง ก็ต้องกลับมาเกิดในภพภูมิอื่นใดต่อไป

ครูสันตินันท์เคยเล่าให้ฟังว่า พวกพรหม เมื่อจุติคือเคลื่อนมาจากภพของพรหม มักมาเกิดในอบายภูมินะครับ ไม่ใช่ค่อยๆมาเกิดในชั้นต่างๆค่อยๆเลื่อนลงมา หรือมาเกิดเป็นมนุษย์แล้วย้อนกลับไปเป็นพรหมอีก

ตอนแรกก็ไม่เข้าใจว่าทำไม แต่พอเห็นพรหมที่เขาฝึกสมาธิแบบไม่มีความรู้สึกตัว ก็พอจะเข้าใจ เพราะเขาฝึกสมาธิที่มีแต่โมหะ ดังนั้นเมื่อละจากภพของพรหม แถมพกด้วยโมหะมาด้วย ก็น่าจะไปเป็นสัตว์เดรัจฉานได้ง่ายๆ ก็เป็นอบายภูมิ หรือทุคติ นั่นแหละครับ

อนุโมทนาด้วยนะครับ

ถ้าจำไม่ผิดนะครับ การรู้ชัดเกินไปนี่ก็จัดเข้าอยู่ในวิปัสสนูปกิเลสเหมือนกัน คือ สติกล้าแข็งเกินไปน่ะครับ บอกแล้วอย่าตกใจนะครับ เมื่อเราเจริญวิปัสสนากันเต็มที่แล้ว เราจะพบว่า แม้เพชรจะใส จนส่งประกายแวววาม สวยงามสุดบรรยาย แต่เราก็จะพบว่า การถือเพชรนั้นเป็นภาระ ตัวเพชรเองก็มีน้ำหนัก ขว้างทิ้งไปได้ เป็นสุขอย่างยิ่ง

ถ้าถึงที่สุดไป ต้องขว้างเพชรทิ้งไปแล้ว ถามจริงๆเถอะ มานั่งขัดเพชรอยู่ทำไม แค่ดูความเป็นจริงของเพชรกันดีกว่า... ถ้าเป็นเพชรที่ดีจริง ถามจริงๆเหอะ ทำไมต้องขัดด้วย ^___^

ครับ ขอบคุณที่ไว้วางใจให้ตอบคำถามนี้นะครับ

ศาสนาพุทธ เป็นศาสนาที่แปลก ตรงที่ เป็นศาสนาแห่งปัญญา มิใช่ศาสนาแห่งศรัทธา ดังนั้น การเริ่มต้นการศึกษาในศาสนาพุทธก็เริ่มต้นด้วย "สัมมาทิฎฐิ" คือ ความเห็นถูกต้อง และที่สุดแล้ว ก็จบลง (จบกิจในศาสนาพุทธ) ด้วย "สัมมาทิฎฐิ" เช่นกัน

บางท่านอาจแย้งว่า อัฏฐังคิกมรรค (อัฏฐะ แปลว่า ๘ อัฏฐังคิกมรรค หากผมเข้าใจไม่ผิด ก็มาจากคำว่า อัฏฐะคำหนึ่ง องค์คำหนึ่ง และมรรคคำหนึ่ง ซึ่งจริงอาจไม่ใช่อย่างนี้ก็ได้นะครับ แต่เนื่องจากแปลว่า มรรคมีองค์ ๘ ก็ขอเชื่ออย่างนี้ไปก่อน เอาไว้ให้ผู้รู้ทางภาษามาให้ความรู้เพิ่มเติมในภายหลังก็แล้วกันนะครับ) มีตั้ง ๘ อย่าง แต่ผมก็ขอยกเอาไว้ว่า แม้ว่ามรรคจะมีองค์ประกอบ ๘ ประการ แต่องค์มรรคองค์แรกนั้นเป็น สัมมาทิฎฐิ หรือความเห็นตรง ซึ่งพระพุทธองค์ท่านยกไว้ให้เป็นมรรคองค์แรกที่กล่าวถึง

ดังนั้น เมื่อจะหัดภาวนา เมื่อจะเริ่มฝึก ก็ต้องเริ่มที่ "สัมมาทิฎฐิ" ก่อนนะครับ

สัมมาทิฎฐิ คือตัวปัญญา ซึ่งในสัมมาทิฎฐินั้นมีหลายๆอย่างนะครับ แต่เมื่อจะเริ่มต้นและต้องเริ่มต้นด้วยปัญญา ก็เริ่มกันที่ปัญญาตัวแรก หรือปัญญาเบื้องต้นก่อนเลย ปัญญาเบื้องต้นตัวแรกสุดก็คือ "สัมปชัญญะ" ซึ่งแปลเป็นไทยว่า "ความรู้สึกตัว"

ความรู้สึกตัว เป็นตัวเริ่มต้นของปัญญาเลยนะครับ ดังนั้น หากจะไปถามอาจารย์สุรวัฒน์ว่า จะเริ่มฝึก จะเริ่มภาวนา จะเริ่มด้วยอะไร (หรือแม้แต่จะถามว่า จะเริ่มดูจิต จะเริ่มด้วยอะไร) อาจารย์สุรวัฒน์ท่านจะตอบว่า "ต้องรู้สึกตัวขึ้นมาก่อน" ดังเช่นที่เว็บวิมุตติมีสโลแกนว่า "ดูจิต ด้วยความรู้สึกตัว" ครับ

ทีนี้ เมื่อจะฝึกให้มี "ความรู้สึกตัว" ขึ้นมา จะทำอย่างไร ครูสันตินันท์เคยบอกเอาไว้ว่า "สัมปชัญญะ" ไม่เคยเกิดขึ้นมาได้เองโดดๆ แต่จะต้องอาศัย "ความมีสติ" ขึ้นมาก่อน จึงจะมี "สัมปชัญญะ" หรือความรู้สึกตัวขึ้นมาได้ ซึ่งครั้งแรกที่ได้ยินครูสันตินันท์ท่านสอนอย่างนี้ สิ่งหนึ่งที่เคยเป็นข้อข้องใจมาก่อนในอดีต ว่าทำไมองค์พระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงยกให้ "สติและสัมปชัญญะ" เป็น "ธรรมที่มีอุปการะมาก" ไม่เคยเห็นท่านยกย่องธรรมอื่นใดให้ยิ่งเท่านี้หรือกว่านี้มาก่อนเลย พอได้ยินครูสันตินันท์กล่าวคำนี้แล้ว เข้าใจถึงความสำคัญของ "สติ และ สัมปชัญญะ" นับตั้งแต่นั้นมาครับ

นอกจากนี้ ครูสันติันันท์ยังเคยสอนเอาไว้อีกว่า สติที่ประกอบด้วยสัมปชัญญะ จะเป็นสติที่ใช้เจริญวิปัสสนาได้ หากสติที่ไม่ประกอบด้วยสัมปชัญญะ จะเป็นสติที่ใช้เจริญวิปัสสนาไม่ได้ (และมาทราบในภายหลังว่า สติที่ไม่ประกอบด้วยสัมปชัญญะ ใช้เจริญสมถะได้)

ในพระพุทธศาสนา เมื่อกล่าวถึงคำว่า สติ เพียงคำเดียว จะมีความเฉพาะถึง "สติและสัมปชัญญะ" นี้ ก็คือ หากจะเรียกว่า "สัมมาสติ" ก็พูดได้โดยอนุโลม แต่สัมมาสติแท้ๆจะเกิดในอริยมรรคเท่านั้น จึงมักไม่เรียกสติที่ประกอบด้วยสัมปชัญญะ ว่า สัมมาสติ แต่มักจะเรียกว่า สติเฉยๆเสียมากกว่าครับ คล้ายกับว่า คนในยุคนั้นเขาเข้าใจกันเป็นอย่างดีแล้ว แต่ยุคนี้ หลวงพ่อปราโมทย์ ปาโมชฺโช ท่านใช้คำเรียกอีกคำหนึ่งว่า "สติตัวจริง" เพื่อแยกออกจากมิจฉาสติ ซึ่งเรียกว่า "สติตัวปลอม" คือ สติที่หลอกใ้ห้หลงเข้าใจว่ากำลังเจริญวิปัสสนาอยู่ (เช่น รู้อารมณ์ชัดเจนมากๆ คมกริบ จนนึกว่าเป็นวิปัสสนาญาณ แต่เอาเข้าจริงกลับเป็นวิปัสสนูปกิเลส หรือกิเลสละเอียดที่หลอกว่าเป็นวิปัสสนา)

ทีนี้ เราจะฝึกฝนอย่างไรให้เกิดสติที่ประกอบด้วยสัมปชัญญะ คำตอบก็ง่ายๆ ก็คือ การฝึกเจริญสติปัฏฐาน ๔ นั่นแหละ เบื้องต้นก็เป็นการฝึกเพื่อให้เกิดสติและสัมปชัญญะ หรือเป็นการฝึกเพื่อให้เกิดสติและความรู้สึกตัว

คำว่าสติแปลว่า "ระลึกรู้" นะครับ ตรงนี้มีเขียนไว้ในตำรานักธรรมตรี หรือพระนวกะด้วยซ้ำไปครับ สติคือความระลึกได้ เป็นความหมายหนึ่ง และสติคือ "รู้" อีกคำหนึ่ง

ดังนั้นเมื่อใด ที่มีสติ คือ ระลึกได้ หรือ "รู้" ที่ประกอบด้วย สัมปชัญญะ หรือ ความรู้สึกตัว ก็จะมีเครื่องมือสำคัญที่จะใช้ในการเจริญวิปัสสนาต่อไป ดังนั้น เราจึงต้องเริ่มต้นด้วยการฝึกเจริญสติ(ที่ประกอบด้วยสัมปชัญญะ) หรือ ฝึกการเจริญสติปัฏฐาน ๔

การฝึกเจริญสติปัฏฐาน ๔ นั้น องค์พระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงเขียนเอาไว้อย่างกว้างขวางใน "มหาสติปัฏฐานสูตร" ครับ ซึ่งก็แยกได้เป็น 4 หมวด คือ กาย เวทนา จิต ธรรม แล้วแต่ว่าใครจะมีจริตอย่างไร ก็ฝึกในสิ่งที่ตนถนัด

ทีนี้ถ้าถามว่า แล้วจะเลือกอะไร ก็ต้องลองสังเกตตัวเองครับว่า อะไรเกิดบ่อยและเห็นได้ง่าย ก็เอาอย่างนั้น หากเป็นคนชอบคิดทั้งวัน ชอบให้ความเห็น ชอบการวิเคราะห์ ทำได้ทั้งวัน (และบางทีก็แทบไมไ่ด้ขยับร่างกายเลยด้วยซ้ำ) อย่างนี้ก็ต้องฝึก จิตตานุปัสสนา อาศัยการสังเกตเห็นจิตทำงานไป เป็นเครื่องมือสำหรับการหัดเจริญสติปัฏฐานครับ โดยส่วนใหญ่แล้ว หากใครมีพฤติกรรมชอบเล่นอินเตอร์เน็ต ชอบเข้าเว็บบอร์ด ชอบให้ความเห็นแล้ว ก็ต้องหัดจิตตานุปัสสนานี่แหละครับเป็นพื้นฐาน

ทีนี้ถ้าถามว่า แล้วจะเจริญอย่างไร ก็แค่สังเกตง่ายๆครับว่า กำลังอ่านข้อความอยู่ (เนื้อหาในข้อความเป็นอย่างไร เราย่อมรู้อยู่แ้ล้ว แต่เรามักไม่รู้ว่ากำลังอ่านอยู่) หรือ อ่านแล้วคิดจินตนาการไปแล้ว ก็แค่สังเกตเห็นว่ามีการจินตนาการไปแล้ว เช่น เห็นภาพในความคิดอยู่ หรือจะแค่สังเกตเห็นว่า (ในขณะที่คิด)ก็ไม่ได้รู้ว่ามีกายมีใจอยู่ ก็ได้

เมื่อเริ่มต้นก็หัดสังเกตเท่านี้ไปก่อนครับ หรือบางท่านก็อาจสังเกตเห็นว่า จิตคิดโน่นคิดนี่ตลอดเวลา ก็ใช้ได้เหมือนกัน เพียงแต่จะบอกว่า เมื่อเริ่มต้น ก็อย่าไปเริ่มหลากหลายวิธี อะไรที่สังเกตเห็นได้ง่ายและเห็นบ่อย ก็เอาอันนั้น แล้วก็ใจเย็นๆ สังเกตเห็นเท่าที่เห็นได้ เห็นได้เท่าไหร่ก็เท่านั้น แม้จะหลงจะลืมตัวไปนานๆเป็นชั่วโมงๆ ก็อย่าไปเสียใจ อย่าไปพยายามแก้ไขอดีต เพราะเรื่องในอดีตนั้นจบไปหมดแล้ว เราตามไปแก้ไขอะไรในอดีตไม่ได้อีกแล้ว เริ่มต้นใหม่ ตั้งใจไว้เพียงนิดเีดียว ว่าเราจะสังเกตตัวเอง แบบสังเกตตัวเอง ได้แค่ไหน ก็แค่นั้น แต่จะทำเรื่อยๆ เท่าที่มีโอกาสทำได้ และทำตามกำลังเท่าที่มี อย่ากลัวที่จะทำได้ไม่ดี เพราะตราบใดที่เรายังคงทำเรื่อยๆ สม่ำเสมอ เท่าที่ทำได้ ตามโอกาสเท่าที่มี จะเกิดการพัฒนาขึ้นมาเองครับ

ถามคำถามสั้นๆ เลยต้องตอบยาวๆ เพราะไม่ทราบว่าจะถามประเด็นไหนบ้าง หากว่าคำตอบที่ให้กว้างเกินไป ก็ลองถามเพิ่มเติมดูนะครับ

ขอให้เจริญในธรรมครับ